Budki lęgowe

    Coraz więcej osób pragnie obcować z przyrodą, zachwycać się nią i spędzać czas na jej łonie. Zmęczeni codzienną pracą, obowiązkami i tempem życia, uciekamy od zgiełku, hałasu, stresów i napięć. Taką odskocznią może być obserwowanie ptaków i słuchanie ich pięknego śpiewu.
Każdemu miłośnikowi ptaków prędzej czy później przychodzi do głowy pomysł, aby pomóc naszym skrzydlatym przyjaciołom, a jednocześnie zatrzymać ich jak najbliżej siebie. Innymi słowy wpadamy w końcu na pomysł, aby wywiesić domki dla ptaków, czyli budki (skrzynki) lęgowe. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, że nieprawidłowo wywieszona i obsługiwana budka lęgowa, zamiast bezpiecznym schronieniem i miejscem lęgowym, staje się ŚMIERTELNIE NIEBEZPIECZNĄ PUŁAPKĄ EKOLOGICZNĄ.
Niniejszy artykuł traktuje o tym, w jaki sposób prawidłowo, a przede wszystkim bezpiecznie wywiesić, eksploatować i konserwować budki lęgowe dla ptaków.

I Rodzaje budek

    Jedną z najistotniejszych spraw jest zakup lub wykonanie właściwej budki lęgowej. Powinna ona charakteryzować się odpowiednimi wymiarami, ustandaryzowanymi średnicami otworów oraz budową zapewniającą łatwe czyszczenie. Niestety, w sklepach ogrodniczych czy hipermarketach oferowane są często budki, których jedyną zaletą jest efektowny wygląd.

Zatem jakie budki zastosować?

Obecnie w Polsce najczęściej stosowane są:

  1. skrzynki lęgowe typu Sokołowskiego,
  2. skrzynki drążone.

Tabela 1.

Typ skrzynki Wymiary poszczególnych elementów w cm Przeznaczenie
bok dna (wymiar A) wys. ścianki (wymiary B i C) śred. otworu (wymiar D) wys. umieszczenia otworu nad dnem
A 13 25 27 3,3-3,5 15 wszystkie sikory, muchołówka żałobna
i białoszyja, mazurek i wróbel
A1 13 25 27 2,7 15 sikory oprócz bogatki

 

B 15 35 38 5,0-5,5 20 szpak, pleszka, bogatka, modraszka, sosnówka, kowalik; rzadziej: dudek, dzięcioł pstry duży i średni, krętogłów, muchołówka żałobna, mazurek, wróbel i inne

 

D 19 40 43 8,0-8,5 27 kawka, dudek, siniak, kraska, szpak; czasami: pustułka, dzięcioł czarny, dzięcioł zielonosiwy, włochatka i gągoł
E 30 50 55 12,0-15,0 33 puszczyk, uszatka i pustułka, znacznie rzadziej krzyżówka, gągoł
i nurogęś

    Wymiary budki drążonej powinny być analogiczne do wymiarów skrzynek typu Sokołowskiego. Ten typ budki do pewnego stopnia imituje naturalną dziuplę, gdyż jest wykonywany z wydrążonego, naturalnego odcinka drewna. Jego prototypem była naturalna dziupla (najczęściej dzięcioła czarnego), wycinana ze ściętego w ramach planowej gospodarki leśnej drzewa, a następnie wywieszana.

II Zasady wywieszania skrzynek lęgowych dla ptaków

    Niemniej ważną rzeczą od doboru właściwej skrzynki lęgowej jest sposób jej zawieszenia, obsługi i konserwacji. Należy stosować się do następujących, już po wielokroć wypraktykowanych zasad:
1. Budki należy rozwieszać przede wszystkim tam, gdzie brakuje naturalnych dziupli i innych schronień dla ptaków. Zatem, jeśli dysponujemy starym sadem, parkiem lub lasem, nie wywieszajmy tam budek lęgowych, gdyż jest to bezcelowe. Raczej skupmy się na obserwowaniu i słuchaniu całego mnóstwa ptaków, które na pewno już tam mieszkają.
2. Budek nie należy wywieszać zbyt gęsto, gdyż dziuplaki (z nielicznymi wyjątkami, np. szpak) są ptakami terytorialnymi. Minimalna odległość między skrzynkami – to 100 metrów, w przeciwnym razie ptaki i tak wyregulują swój terytorializm, zajmując co drugą lub co trzecią skrzynkę.
3. Skrzynki należy wywieszać otworem na wschód lub południowy wschód.
4. Najlepsze dla ptaków są budki wiszące w miejscach lekko zacienionych.
5. Skrzynki powinny być zawieszone pionowo lub lekko pochylone do przodu. Praktyka pokazuje, że budki pochylone do tyłu o wiele rzadziej są zasiedlane przez ptaki.
6. Wisząca na drzewie skrzynka powinna być nieruchoma (stabilna).
7. Optymalna wysokość zawieszenia wynosi 4 metry. Właściwie skrzynki mogłyby wisieć o wiele wyżej, jednakże ze względu na konieczność ich czyszczenia i konserwacji, wysokość 4 metrów gwarantuje dość łatwy dostęp w celu wykonania tych czynności, a jednocześnie chroni przed przypadkowymi aktami wandalizmu.
8. Budki muszą być czyszczone po każdym sezonie lęgowym, gdyż ptaki nie usuwają starych gniazd ze skrzynek (w naturalnych dziuplach gniazda ulegają samoistnemu rozkładowi). Po kilku sezonach lęgowych ich nagromadzenie powoduje, iż jaja, a potem pisklęta znajdują się bardzo blisko otworu wlotowego, gdzie mogą łatwo stać się łupem drapieżnika (kot domowy, kuna). Stąd wynikają również odpowiednie wymiary ścianek budek lęgowych (tabela 1), zabezpieczające przed drapieżnikami próbującymi dostać jaja lub pisklęta łapą. Poza tym usuwając stare gniazdo ze skrzynki, pozbywamy się potencjalnie przebywających tam pasożytów. Zatem czyszczenie jest bardzo ważną czynnością i powinno odbywać się corocznie jesienią lub zimą.
9. Jeśli skrzynka nie jest zasiedlona w ciągu dwóch kolejnych sezonów lęgowych, należy ją przewiesić w inne miejsce, gdyż prawdopodobieństwo zajęcia jej w kolejnych sezonach jest minimalne.
10. Skrzynka nie powinna być wyposażona w tradycyjny “patyczek” przy otworze wlotowym, gdyż stanowi on dogodne oparcie dla drapieżnika znajdującego się na dachu budki i próbującego sięgnąć do jaj czy piskląt. Mimo że mogłoby się wydawać, iż “patyczek” jest bardzo wygodny dla ptaków, w rzeczywistości ptaki bardzo rzadko z niego korzystają.

    Niestosowanie się do przedstawionych wcześniej zasad nie tylko obniża procent zasiedlenia skrzynek, ale przede wszystkim naraża ptaki na śmiertelne NIEBEZPIECZEŃSTWO!!!
Zatem pomagajmy ptakom, ale róbmy to dobrze, a ptaki odwdzięczą nam się swym pięknem i wspaniałym śpiewem.

Bibliografia:
1. SZOKALSKI M., WOJTATOWICZ J. Ptaki w ogrodzie Warszawa : PWRiL 1989
2. LOHMANN Michael Ptaki w ogrodzie Warszawa Delta : W-Z 2005
3. PORADNIK ochrony lasu Praca zbiorowa Warszawa : Świat2003